https://avesis.itu.edu.tr/yayin/ec668b86-11a7-4aeb-8bfc-5ee3e35ae706/istanbul-esnaf-hastanesi

Emirhan Kurtuluş, DOCOMOMO Türkiye – Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları, Zonguldak, Türkiye, 27 – 29 Nisan 2018, ss.103

Esnaf Hastanesi 1937 yılında Esnaf Cemiyetleri tarafından kar amacı gütmeyen bir kurum olarak esnafa ücretsiz hizmet vermek üzere kurulmuştur. Bu bakımdan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel hastanesidir. Kurum, varlığını önceleri farklı binalarda sürdürmüş; 1963 yılında, İstanbul Esnaf Hastanesi Koruma ve Yardım Derneği(1948)’nin girişimi ve İstanbul Ticaret Odası, Ticaret Borsası, Sanayi Odası ve yardımsever vatandaşların katkılarıyla inşa edilen yeni binasında “İstanbul Esnaf Hastanesi” olarak hizmete başlamıştır. Kurum, 2012’de İstanbul Üniversitesi’ne devredilmiştir.

Kurumun köklü geçmişi, ilk özel hastanelerden oluşu ve inşa edildiği dönemin modernlik anlayışına uygun biçimde mimarinin örgütlenişi bakımından yapının toplumsal önemi yüksektir. Ayrıca esnaf ve ticaret birliklerinin özgün çabasıyla vücuda getirilmiş bir yapı olması sebebiyle de dikkat çekicidir. Dönemin ideal modern toplum yaşamına uygun, ‘modern’ bir sağlık yapısı kurma ülküsü İstanbul Esnaf Hastanesi’nde gerçekleşir.

Y. Mimar Samim Oktay tarafından tasarlanan yapı, Fatih Süleymaniye Bölgesi Yenileme Alanı içerisinde, Süleymaniye Caddesi ve Besim Ömer Paşa Caddesi kesişimindeki üçgen bir parselde bulunmaktadır. Yapı, Süleymaniye Külliyesi ve İstanbul Üniversitesi Merkez Kampüsü’ne komşu olup, tarihi bir çevrede konumlanır.

T biçimli plana sahip yapı, 8 katlı, 200 yataklı bir hastane olarak tasarlanmıştır. Parselin iki yanındaki caddeler arasında 2 katlık bir kot farkı mevcuttur. Bu sebeple katların tanziminde ve giriş-çıkışların belirlenişinde kot farkından yararlanılmıştır, fakat günümüzde bu girişlerden bazıları iptal edilmiş, yenileri eklenmiştir. Yapı 3 bodrum kat, 4 normal kat ve 1 çatı katından oluşmaktadır. En alttaki bodrum katı kısmidir. Toplam kat alanı 9000 m2’dir. Rasyonel bir plan kurgusuna sahip yapıda, hasta odaları ve doktor muayenehaneleri çoğunlukla Süleymaniye Caddesi’ne cephede konumlandırılmış, diğer mekanlar yapının muhtelif kısımlarına dağıtılmıştır. Ortak kullanımlı mekanlar yapının alt katlarında, hasta ve doktor odaları ise üst katlarda bulunur. Yapının her iki tarafındaki boşluktan biri bahçe olarak kullanılmaktadır. 

1955-1963 yılları arasında inşa edilen yapının tasarım dilinin dönemin baskın rasyonalist-pürist mimari akımından etkilendiği söylenebilir. Betonarme karkas sistem olan yapım sistemi, yapı malzemeleri ve mekan kurgusu açısından da rasyonel çizgi takip edilmekte, dönemin popüler cephe kaplaması mozaik kaplama ve açık renkli boya kullanılmaktadır. Cepheye farklı ebattaki pencereler ve renkli mozaikler hareket katmakta, pencere açıklıklarında düşey vurgu ve rasyonel kurgu dikkat çekmektedir. Teras kısmında kırık formda kısmi bir çatı örtüsü bulunmaktadır. 

Yapının muhafazakar bir çevre içerisinde modernist bir yapı olarak varoluşu, özgün kütle ve cephe oranları, malzeme ve renk kullanımıyla kendi mimari tavrını ortaya koyması ve döneminin etik-estetik tutumunu yansıtması en önemli özelliklerindendir.